Programma

Programma Publiek Domein Dag 2019


10:00 – 10:15 Waarom publiek domein een feestje is / Sebastiaan ter Burg

Waarom is het een feestje als werken in het publieke domein terecht komen? En waarom organiseren we deze dag?

Sebastiaan ter Burg is o.a. bekend als filmer en fotograaf die actief zijn werk beschikbaar stelt voor hergebruik. Hier zijn ook klanten bij, zoals Communia, waarvan het werk vanaf het eerste moment van publicatie in het publieke domein beschikbaar gesteld worden.


10:15 – 10:45 Wat is publiek domein? / spreker: Maarten Zeinstra (IP Squared)

Het auteursrecht is een tijdelijke uitzondering op het publieke domein. Maarten bespreekt vanuit een juridisch en maatschappelijke perspectief een  waar het publiek domein vandaan komt en welke interessante uitzonderingen bestaan.

Maarten Zeinstra is jurist en techniekfilosoof. Vanuit zijn strategisch adviesbureau voor de publieke sector is hij één van de organisatoren van publiek domeindag.


10:45 – 11:15 Cissy van Marxveldt en het lange leven van Joop ter Heul / spreker: Monica Soeting (medewerkster Huygens ING en biografe)

Dit jaar wordt Joop ter Heul, het geesteskind van Cissy van Marxveldt, honderd jaar oud, want het eerste deel van de Joop ter Heul-serie verscheen in het najaar van 1919. Tussen 1921 en 1925 verschenen nog drie andere delen, die door de pers aanvankelijk met weinig enthousiasme werden ontvangen, maar al gauw een groot leespubliek charmeerden. Van Marxveldt was uiteraard blij met het succes van de serie, maar had er ook gemengde gevoelens over, als je tenminste afgaat op haar openbare uitspraken over haar werk. De vraag is waarom de serie zo’n groot publiek trok, en nog steeds trekt (de nieuwste uitgave van de Joop ter Heul-omnibus verscheen eind 2018) en waarom Van Marxveldt gemengde gevoelens over dit succes had.

Monica Soeting publiceerde in 2017 een biografie van Cissy van Marxveldt en werkt aan een biografie van koningin Emma.


11:15 – 11:45  Beeld en Geluid in het publieke domein / spreker: Ruurd Blom (mediamanager collectietoegang, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid)

Beeld en Geluid publiceert op publiek domeindag ruim 250 weekjournaal-items uit 1948 uit de collectie Polygoon Hollands Nieuws. Een aantal van deze items worden tijdens dit praatje ingeleid en getoond.

Ruurd bespreekt daarnaast ook hoe Beeld en Geluid rechtenonderzoek doet en vertelt over het platform waar Beeld en Geluid vrij bruikbare media publiceert: openbeelden.nl.

Ruurd Blom is mediamanager collectie toegang bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Een belangrijk aandachtsgebied binnen zijn werkzaamheden is de focus op het zo veel mogelijk ‘open’ online beschikbaar stellen van de archieven van Beeld en Geluid.


11:45 – 12:15 Filmregisseur en –producent Haro van Peski / spreker: Rommy Albers (senior curator EYE)

Het einde van de Eerste Wereldoorlog tekende het begin van de neergang van de Nederlandse speelfilm. Tijdens de oorlog hadden de Haarlemse Hollandia Filmfabriek – met in haar keilzog een paar kleine maatschappijen – voor een continue speelfilmproductie gezorgd. De verwachtingen voor na de oorlog waren hooggespannen en men verwachtte internationale expansie. Het tegendeel was echter waar: Europa werd overspoeld met Amerikaanse speelfilms en dit betekende het einde van de Europese filmhegemonie. Hollandia en consorten probeerden het nog een paar jaar vol te houden maar het faillissement van Hollandia in 1923 betekende het einde voor de Nederlandse speelfilm.

Tot begin jaren dertig, toen de film met de introductie van de geluidsfilm weer een meer nationaal karakter kreeg, de vraag naar Nederlandstalige speelfilms opkwam. Het zou tot 1934 duren tot de eerste Nederlandse geluidsfilms in de bioscoop kwamen. Er volgde een korte, hevige opleving en Nederland kende midden jaren dertig een echte speelfilmindustrie met de Duivendrechtse Cinetone Studio’s als kloppend hart.

Veel medewerkers – vooral producenten, regisseurs en cameramannen – waren afkomstig uit Duitsland. De meesten waren op de vlucht voor het nationaal-socialisme, maar een deel werd ook ingehuurd om mee te werken aan Duits-Nederlandse coproducties. De belangrijkste immigranten waren producent Rudolf Meyer (Pygmalion, Morgen wordt het beter!) en regisseur Jaap Speyer – wiens succesfilm De Jantjes het startpunt was van deze kortstondige bloeiperiode van de Nederlandse bioscoopfilm. Een minder belangrijke, maar minstens zo interessante rol speelde de Rotterdammer Haro van Peski (1896-1948). Vanaf begin jaren dertig produceerde hij films in Duitsland en hij bracht zijn ervaring mee naar Nederland waar hij twee speelfilms produceerde en regisseerde: Suikerfreule en Het leven is niet zoo kwaad (met de populaire zanger Lou Bandy).

De Tweede Wereldoorlog maakte een definitief einde aan de speelfilmproductie in Nederland en het zou nog decennia duren voor er vanaf het midden de jaren zestig weer een echte speelfilmindustrie werd opgebouwd. Van Peski was toen al lang overleden. Op 2 augustus 2018 was het zeventig jaar geleden dat hij op 52-jarige leeftijd stierf. Wat overigens niet betekent dat de films rechtenvrij zijn – daarvoor moeten we nog wachten tot 2068.

Rommy Albers (Rotterdam, 1960). Studeerde bouwkunde en kunstgeschiedenis; werkt sinds 1993 bij Eye Filmmuseum – aanvankelijk als onderzoeker en tegenwoordig als senior curator Nederlandse film.


12:15 – 13:15 Lunch

Facultatief bood het Nationaal Archief een rondleiding achter de schermen aan.


13:15 – 13:45 Keramist Chris Lanooy / spreker: Johanna Jacobs (Kunsthistoricus) uit naam van Drs. Willem Heijbroek

Chris Lanooy: “een keramist, die zijn gelijke niet kent in de gehele wereld”

Bovenstaande karakterisering staat in de catalogus van de verkooptentoonstelling georganiseerd door Frederiks Brothers in New York in 1910, waar ook werk van Chris Lanooy is te zien.

Chris Lanooy werd op 16 maart 1881 geboren in Sint-Annaland in de provincie Zeeland. In Museum de Meestoof aldaar was in 2000 een expositie van Lanooys werk te zien en verscheen de publicatie Tussen twee vuren, Chris Lanooy 1881-1948 onder redactie van Willem Heijbroek en Karin Gaillard. Geschetst wordt zijn leven en zijn ontwikkeling van plateelschilder tot de eerste zelfstandige kunstpottenbakker in Nederland. Het draaien leerde hij van een bloempottendraaier in Gouda en vervolgens vervaardigde hij ambachtelijk vazen en schalen. Deze werden voorzien van de mooiste glazuren die hij zelf had samengesteld.

In 2018 werd wederom een grote expositie georganiseerd in Museum de Meestoof in Sint-Annaland door Willem Heijbroek. Van zijn hand verscheen de publicatie Chris Lanooy (1881-1948) gloeiende glazuren. Veel aandacht wordt geschonken aan de bijzondere glazuren die Lanooy ontwikkelde en waarmee hij op schotels en vazen experimenteerde. De resultaten van het glazuur werden treffend in poëtische titels verwoord. Zo heet een kom ‘Schuim achter het roer van een schip van het dek af gezien’ of ‘Nacht met doorbrekend maanlicht’, een schotel ‘Eierdooier’, of ‘Aspect bloeiende Iris’, ‘Stervende Iris’, ‘Bloeiende heide’. Maar het fraaist en meest treffend zijn de aanduidingen van de geglazuurde huid als ‘Lijsterborst’, ‘Hazevel’, en ‘Perzikhuidje’.

Maar Lanooy beperkte zich niet tot het vak van keramist. Hij was een zeer veelzijdig kunstenaar. Hij ontwierp en beschilderde serieglas en toen hij deze materie meester was, ontwikkelde hij nieuwe technieken voor de vervaardiging van series unica voor glasfabriek Leerdam. Hij maakte ontwerpen voor behang en damast. Tenslotte heeft Chris Lanooy van jongs af aan getekend en geschilderd en vervaardigde hij grafiek.


13:45 – 14:15 Zoeken naar Publiek Domein in de KB  / spreker: Annemarie Beunen (auteursrechtjurist KB)

Eén van de kerntaken van de KB als nationale bibliotheek is het bewaren van het geschreven woord zoals dat is gepubliceerd door Nederlandse uitgevers. Auteursrechtelijk bezien zit hier meteen een complicatie: de oeuvres van in 1948 overleden schrijvers mogen op 1 januari 2019 dan wel auteursrechtvrij zijn, maar voor de vorm waarin ze zijn gepubliceerd hoeft dat niet altijd te gelden. Dat bleek toen twee stagiaires speciaal voor Publiek Domein Dag 2019 op zoek gingen naar auteursrechtvrije boeken in het corpus van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren. Heeft er bijvoorbeeld een illustrator of inleider aan een boek meegewerkt, dan is dat boek vaak niet rechtenvrij; daarvoor moet men controleren of elke meewerkende langer dan 70 jaar geleden is overleden. Deze voordracht gaat met voorbeelden in op de praktijk van het zoeken naar auteursrechtvrije boeken.

Annemarie Beunen is auteursrechtjurist bij de KB en werkte eerder bij o.a. de Leidse Rechtenfaculteit, de Raad van State en de Raad voor Cultuur.


14:15 – 14:45 De opinies over Proke Plebs. Over de vergeten schrijver Emiel Fleerackers / spreker: Arno Kuipers (collectiespecialist Nederlandse taal– en letterkunde KB) 

Ooit was hij een van de populairste schrijvers van Vlaanderen, nu is hij vrijwel vergeten: de katholieke schrijver van humoristische verhalen Emiel Fleerackers. In de DBNL is nu een groot deel van zijn werk te vinden. Kan het vervallen auteursrecht zijn werk weer tot leven wekken of behoort Fleerackers definitief tot het verleden en zullen wij nooit meer snappen wat er ooit zo boeiend aan zijn werk was? En: hoe keken de Nederlanders tegen de Vlaming Fleerackers aan? Was hij in het noorden ook populair of werd hij tijdens zijn leven al niet begrepen door de Hollanders?

Arno Kuipers is collectiespecialist Nederlandse taal en letteren van de Koninklijke Bibliotheek. Hij is betrokken bij de DBNL en Delpher.


14:45 – 15:15 Herman Heijenbrock / spreker:Judith Gussenhoven

Als schilder verwierf Herman Heijenbrock enige faam. Ironisch genoeg vooral ná zijn dood: door zijn getrouwe weergave van industriële fabricage aan het begin van de 20ste eeuw werden zijn tekeningen en schilderijen een informatiebron voor techniekhistorici. Minder bekend is het feit dat hij in de jaren twintig een piepklein museum stichtte, het Museum van den Arbeid. Uit dit museumpje groeide in 95 jaar een enorm wetenschapsmuseum, NEMO.

Judith Gussenhoven is oprichter en directeur van History Now  Met dit bedrijf in geschiedenis onderzoekt en beschrijft ze de historie van organisaties, met een blik op de toekomst. In 2013 promoveerde ze aan de Universiteit Twente met het boek ‘Founding NEMO’ op de geschiedenis van het wetenschapsmuseum.


15:15 – 15:30 Korte pauze


15:30 – 15:45 Nieuw leven voor muziek in het publiek domein / sprekers: Hanno Lans (copyclear) en Hessel van Oorschot (Tribe of Noise)

Deze dag staat in het teken van het werk van anderen dat nu gedeeld kan worden. Tijdens deze sessie zullen we ook stilstaan bij wat er met het publiek domein kan.


15:45 – 16:00 Waarom we een paar feestgangers missenSpreker: Justus de Bruijn

Het beschikbaar stellen van informatie in het Publiek Domein gaat niet altijd vanzelf ook al is er wetgeving die dat regelt. Het staat of valt met de goede wil om informatie, waarvoor wij als burgers al lang en breed hebben betaald, vrij van auteursrechten te leveren. Justus de Bruin geeft voorbeelden van wat er verkeerd kan gaan en van wat er goed gaat.

Justus de Bruijn is secretaris van het bestuur van Wikimedia Nederland. Wikimedia Nederland ondersteunt vrijwilligers en organisaties die in Nederland vrije kennis verzamelen en verspreiden, onder andere via de internet encyclopedie Wikipedia.


16:00 – 16:30 Freddie Langeler / spreker: Karin Vingerhoets (collectiespecialist kinderboeken KB)

(Video op verzoek van spreker niet beschikbaar)

Freddie Langeler (1899-1948) was autodidactisch illustratrice, boekbandontwerpster en schrijfster. Ze illustreerde ruim honderd kinderboeken van bekende schrijvers als Alfred Listal, A.D. Hildebrand, A.B. van Tienhoven en Willy Pétillon, maar ook reclameboekjes, stripverhalen en kindertijdschriften. Ze werkte regelmatig samen met haar man Eelco Martinus ten Harmsen van der Beek en hun dochter Fritzi Harmsen van Beek. Freddie Langeler behoort tot de eerste generatie min of meer fulltime werkende kinderboekenillustratoren net zoals Rie Cramer, Sijtje Aafjes en Nans van Leeuwen. Hun tekeningen passen bij de zonnige, ongecompliceerde kinderwereld die populair was in de betere kinderboeken van die tijd en zijn nu nog steeds geliefd bij verzamelaars.

Karin Vingerhoets is sinds 2012 collectiespecialist van de kinderboeken- en centsprentencollectie van de Koninklijke Bibliotheek. Ze werkt aan het uitdragen van kennis over oude kinderboeken en het uitbreiden van de collectie (oude) kinderboeken en naslagwerken over jeugdliteratuur. Verder is zij inhoudelijk beheerder van de grootste Nederlandse kinderboekencatalogus CBK, duo-voorzitter van het landelijk overleg voor kinderboekencollectiebeheerders en bestuurslid van de Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur. Ze studeerde Nederlands en Kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen en voltooide ook de eerstegraads lerarenopleiding Nederlands.


16:30 – 17:00 Afronding


17:00 Borrel